Kiedy milczenie przestaje być złotem… czyli to i owo o DYZARTRII
Dyzartria nie jest chorobą, ale zespołem objawów zaburzeń mowy. Zaburzenia te mogą wynikać z chorób lub uszkodzeń neurologicznych, które powodują upośledzenie ruchowych funkcji narządów mowy, bądź też z chorób lub uszkodzeń w samych tych narządach. Niezależnie od przyczyny, podstawowym mechanizmem powstawania dyzartrii są zakłócenia w napięciu, kontroli i koordynacji mięśni, biorących udział w procesie mówienia. Nieprawidłowa praca mięśni powoduje dysfunkcje wszystkich trzech elementów wchodzących w skład narządu mowy: układu oddechowego, aparatu fonacyjnego i artykulacyjnego, dając następujące objawy:
- nieprawidłowe wzorce oddechowe (np. spłycenie oddechu, niedostosowanie głębokości wdechu do przewidywanej długości wypowiedzi, mówienie na wdechu lub nabieranie powietrza w nieodpowiednim momencie);
- zaburzone koordynacja i możliwości ruchowe i czuciowe w obrębie całego narządu mowy (np. upośledzone ruchy języka, warg, podniebienia, żuchwy, policzków, zaburzenia czucia w obrębie tych struktur);
- zaburzenia możliwości głosowych, czy fonacyjnych (np. trudność kontroli wysokości tonu i głośności wypowiedzi, zaniki głosu).
Zaobserwowanie u chorego na SLA takich zaburzeń jest wskazaniem, aby zasięgnąć porady specjalisty – logopedy, który to wdroży odpowiednią terapię, aby maksymalnie opóźnić progresję objawów dyzartrii.
Jest bardzo wiele różnych przyczyn i rodzajów dyzartrycznych zaburzeń mowy. Mogą też one mieć różny stopień nasilenia – od częściowego upośledzenia nadawania mowy do zupełnej niemożności tworzenia artykułowanych dźwięków (anartria).
Dyzartria u chorych na SLA
W przebiegu stwardnienia bocznego zanikowego (SLA) występują dyzartryczne zaburzenia mowy. Dyzartria w SLA występuje na skutek stopniowego obumierania (degeneracji) neuronów unerwiających narządy mowy. Na skutek upośledzonej pracy neuronów dochodzi do zaburzeń pracy mięśni biorących udział w procesie wytwarzania dźwięków. Bardzo często pierwszym objawem zaburzeń mowy w dyzartrii jest chrypka. Głos chorego staje się nosowy, szorstki i obniżony, a mowa spowolniała i przerywana. Często pojawiają się również tzw. zaburzenia prozodii, czyli akcentu, rytmu, intonacji i tempa mowy.
Istotną cechą dyzartrii jest fakt, że zaburzeniu ulega tylko wykonawczy – ruchowy aspekt mowy, natomiast zdolność do poprawnego formułowania myśli, rozumienia mowy i motywacja do mówienia powinny zostać zachowane.
Jak wiadomo, dyzartria z definicji jest tylko zaburzeniem mowy na poziomie wykonawczym, tj. na poziomie przekształcania wyrażeń znajdujących się w sferze myśli na dźwięki – wypowiedziane słowa i zdania. Najnowsze badania pokazują jednak, że u około połowy chorych na SLA równolegle z dyzartrią mogą występować również zaburzenia poznawcze, które dotyczą pamięci, intelektu, a więc również i mowy. W aspekcie mowy mogą się one manifestować np. zapominaniem słów lub ich znaczenia, brakiem logiki wypowiedzi lub nierozumieniem komunikatów płynących z otoczenia. W takich wypadkach sama terapia logopedyczna jest niewystarczająca i konieczne jest zasięgnięcie porady lekarza specjalisty (neurologa, psychiatry).
Rodzaje Dyzartrii w SLA
W SLA wyróżniamy trzy typy dyzartrii: spastyczną, wiotką i mieszaną.
- Dyzartria spastyczna – występuje w typie kończynowym SLA. Głos chorego staje się zdławiony, beczący, napięty, patologicznie obniżony i monotonny. Mogą pojawić się również chrząknięcia wysiłkowe na końcu wypowiedzi.
- Dyzartria wiotka – charakterystyczna dla typu opuszkowego SLA. W tym przypadku głos chorego ma nosowe brzmienie i może być bardzo cichy, charakterystyczny jest głośny wdech, skrócenie wypowiadanych fraz i niedokładna artykulacja spółgłosek.
- Z biegiem czasu oba powyższe rodzaje dyzartrii przechodzą w tzw. dyzartrię mieszaną i to ten typ dyzartrii występuje najczęściej u chorych na SLA. Dyzartria mieszana łączy objawy dyzartrii spastycznej i wiotkiej, bardzo często z wyraźną przewagą jednej z nich.
Zburzenia mowy u chorych na SLA są poważnym problemem. Wyraźnie utrudniają codzienne życie, przede wszystkim poprzez ograniczenie możliwości kontaktu z najbliższymi, a jest on niezmiernie potrzebny w stawianiu czoła tej śmiertelnej chorobie.
Aby mowa chorego jak najdłużej była zrozumiała, należy jak najszybciej po zauważeniu pierwszych objawów zaburzeń, rozpocząć systematyczną i nadzorowaną przez profesjonalnego logopedę terapię. Rehabilitacja mowy jest skomplikowanym, wieloaspektowym i nieraz żmudnym procesem, który obejmuje szereg rozmaitych, indywidualnie dostosowanych ćwiczeń. Aby przybliżyć Czytelnikom jej przebieg, w kolejnym artykule zostanie przedstawiony został schemat postępowania logopedycznego u chorego na SLA.
Ewa Tomecka