Wprowadzenie
Metoda Vojty, opracowana przez profesora Vaclava Vojtę w latach 40-tych XX w., ma na celu aktywizację tzw. odruchowej lokomocji człowieka. Podstawy metody odwołują się dofizjologicznego rozwoju dziecka, gdzie w trakcie pierwszych trzech miesięcy życia zachodzą diametralne zmiany w wyproście i zakresie rotacji kręgosłupa. Proces ten decyduje o prawidłowym ustawieniu wszystkich stawów, możliwości prawidłowej pracy mięśni oraz możliwości przemieszczania się do przodu i pionizowania ciała. Jednak w przypadku uszkodzenia układu nerwowego zarówno u dziecka jak i osoby dorosłej jakość ruchu nigdy nie przekracza wzorców idealnych dla 3 miesiąca życia.
Rozwój ruchowy jest zakodowany genetycznie, tzn. zdrowe dziecko z normalnie funkcjonującym układem nerwowym nie potrzebuje ćwiczeń, aby wiedzieć, kiedy ma się obracać, czworakować czy wstawać. Przebiega to u niego automatycznie. Oznacza to, że nasz „genetyczny wzorzec ruchowy” występuje w układzie nerwowym przez cały czas, a jeśli tak, to jego poszczególne mechanizmy powinny być możliwe do wywołania przez cały czas, niezależnie od wieku.
Kontakt z wieloma dziećmi z uszkodzeniami centralnego układu nerwowego przekonał profesora Vojtę o tym, że ich problemem nie jest słaba siła mięśni, ale złe „sterowanie” centralne, które nie daje dziecku optymalnego wyprostu kręgosłupa, czyli takiej postawy, która w najbardziej ekonomiczny sposób pozwalałaby pokonywać siłę grawitacji i przemieszczać się w przód. Z podobnym problemem można spotkać się u osób z uszkodzeniem układu nerwowego w każdym wieku. Dlatego w terapii Vojty nie ćwiczy się mięśni ani poszczególnych zaburzonych funkcji, ale sięga się właśnie do zakodowanej genetycznie matrycy, która daje choremu podstawę do lepszej kontroli pracy mięśniowej.
Terapia Vojty działa na czterech powiązanych funkcjonalnie płaszczyznach:
- mózg
- rdzeń kręgowy
- nerwy obwodowe
- mięśnie
W miejscach, w których nie doszło do całkowitego uszkodzenia osłonek mielinowych komórek nerwowych, terapia metodą Vojty będzie wpływać na regenerację nerwu, wykorzystując transport „genetycznego programu ruchowego” z mózgu, przez rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe do narządu wykonawczego, czyli do mięśni.
Metoda Vojty w praktyce
W trakcie stymulacji metodą Vojty wywołuje się globalne kompleksy ruchowe – odruchowy obrót i odruchowe pełzanie. W praktyce polega to na ułożeniu ciała pacjenta w określonej pozycji aktywizującej (na brzuchu, na plecach i na boku) i drażnienie określonych miejsc (tzw. stref wyzwalania), aby w kontrolowany sposób uzyskać napięcie odpowiednich mięśni szkieletowych. Wyzwalanie kompleksów ruchowych wpływa na funkcję całego organizmu, zarówno w zakresie czynności układu ruchowego, wegetatywnego, jak i czuciowego. Terapia, obok kształtowania ruchu, wpływa pozytywnie na pogłębienie i rytm oddechu, zmianę częstości tętna i ciśnienia, krążenie obwodowe i czucie ciała w przestrzeni. Wykorzystanie do aktywacji prioprioreceptorów w okolicy uszkodzonej części ciała pozwala na „wpisanie” tej części ciała w budowany schemat ciała obecny w mózgu chorego. Cel terapii każdorazowo uzależniony jest od miejsca uszkodzenia i zaburzonej przez to funkcji i pomimo tego, że ćwiczenia wyglądają podobnie, mamy możliwość aktywowania ruchu w bardzo różny sposób.
W przypadku pacjenta ze stwardnieniem bocznym zanikowym duży wpływ na terapię będzie miała postać choroby. Przykładowo, w postaci opuszkowej będziemy koncentrować się na jak najdłuższym utrzymaniu funkcji połykania. Skupimy się więc na aktywowaniu napięcia mięśni w obrębie szyi i głowy, wykorzystując znane i dostępne strefy stymulacji. Pozycja ciała w trakcie terapii będzie jednak podobna do przyjmowanej przez pacjenta z postacią klasyczną, gdzie skoncentrujemy się na utrzymaniu wyprostu i rotacji odcinka szyjnego kręgosłupa i aktywowaniu mięśni kończyny górnej, wykorzystując nieco inne strefy wyzwalania.
W większości przypadków SLA dochodzi, wskutek niedowładu mięśnia przepony i mięśni oddechowych, do stopniowo narastającej niewydolności oddechowej. W przebiegu niedotlenienia występują często infekcje w drogach oddechowych i zaburzenia hemodynamiki. Istnieje wówczas konieczność zastosowania oddechu kontrolowanego.
Terapeuta prowadzący pacjenta z SLA powinien myśleć o funkcji przepony i innych mięśni oddechowych od pierwszej jego wizyty. Terapia Vojty daje możliwość pobudzania pracy przepony poprzez aktywowanie kompleksu mięśniowego w obrębie brzucha (koncentryczna praca mięśni brzucha), co powoduje opór na przeponę, mobilizując ją do pracy. Wpływ na pracę mięśni oddechowych można również osiągnąć poprzez wyprost kręgosłupa piersiowego w odruchowym pełzaniu i odruchowym obrocie.
Oczywistą sprawą jest, że skuteczność metody Vojty uwarunkowana i ograniczona będzie trwałym oraz nieodwracalnym uszkodzeniem struktur nerwowych. W początkowym okresie SLA istnieje prawdopodobnie możliwość tworzenia nowych zakończeń synaptycznych z innymi, niezanikłymi komórkami rogów przednich rdzenia kręgowego, dlatego niezmiernie istotne jest wczesne rozpoznanie i jak najwcześniejsze rozpoczęcie terapii. Metoda Vojty jest dostępna i tania dla pacjenta, ponieważ większość ćwiczeń może wykonywać opiekun chorego. Okresowo (przeważnie raz w tygodniu) ustalane cele oraz dobierane są ćwiczenia z terapeutą. U osób starszych możliwości terapii ograniczone są również zmianami strukturalnymi samego układu ruchu.
Terapia metodą Vojty, podobnie jak inne znane dziś metody neurkinezjologiczne, nie jest w stanie odbudować trwale uszkodzonych struktur nerwowych, ale może skutecznie obudzić „śpiące” obszary układu nerwowego, a prowadzona systematycznie może znacznie poprawić jakość życia pacjenta.
Lista dyplomowanych terapeutów metody Vojty znajduje się na stronie internetowej: www.vojta.com.pl
Mgr Ewa Baranowska
dyplomowany terapeuta metody Vojty
Literatura:
- Banaszek G. „Rozwój niemowląt i jego zaburzenia a rehabilitacja metodą Vojty”
- Vojta V., Peters A. „Metoda Vojty”
- Atlas Neuroanatomii Nettera
- Hausmanowa- Petrusewicz I.
- „Choroby nerwowo- mięśniowe”