Wstęp
W przebiegu stwardnienia bocznego zanikowego, choroby przewlekłej i postępującej, dochodzi do stopniowego wyniszczenia organizmu. Postępujące zaniki mięśni, główny objaw toczącego się procesu chorobowego, obejmują z czasem również mięśnie jamy ustnej, gardła i przełyku. Skutkuje to istotnymi problemami z odżywianiem chorego, które zwiększają ryzyko niedożywienia i wyniszczenia jego organizmu. Tymczasem pożywienie, prawidłowo zbilansowana dieta, są, zarówno według lekarzy praktyków jak i naukowców, podstawą codziennego funkcjonowania cierpiącego na chorobę przewlekła, są źródłem siły i energii niezbędnych do walki z chorobą. W jaki więc sposób radzić sobie z problemami z odżywianiem, które są niestety nieuniknione w SLA/MND?
Prawidłowe odżywianie
Prawidłowe odżywianie jest podstawą codziennego funkcjonowania każdego człowieka. Żywność dostarcza nam energii i budulców, abyśmy mogli realizować codzienną aktywność, natomiast zaburzenia w przyjmowaniu pokarmów mogą prowadzić do niebezpiecznych niedoborów żywieniowych (ilościowych i jakościowych) i znacząco zaburzać nasze funkcjonowanie.
W przypadku osoby chorej na postępującą i przewlekłą chorobę, jaką jest SLA, tematyka prawidłowego odżywienia chorego nabiera jeszcze większego znaczenia. Organizm wycieńczony postępem choroby, potrzebuje dużej dawki energii, składników odżywczych i budulcowych, aby mógł efektywnie walczyć z chorobą.
W diecie chorego nie powinno więc zabraknąć żadnego z głównych składników pokarmowych – białek, tłuszczy, węglowodanów oraz składników mineralnych i witamin. Chory powinien spożywać odpowiednią ilość pokarmów, która pokryje jego indywidualne zapotrzebowanie energetyczne. W przypadku chorych na SLA, których porcje pokarmowe wraz z postępem choroby mogą stawać się nieco mniejsze (ze względu na utratę apetytu, problemy z przełykaniem – o czym w dalszej części artykułu) zaleca się spożywanie nawet do 7 mniejszych posiłków dziennie.
Prawidłowo zbilansowana i urozmaicona dieta może zapewnić choremu wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Na co należy jednak zwrócić szczególną uwagę?
W początkowym etapie choroby, kiedy chory uczestniczy w intensywnych zajęciach rehabilitacyjnych, zalecane jest zwiększenie ilości białka w diecie. Białko jest głównym składnikiem budulcowym naszych mięśni, spożywając więc jego duże ilości oraz ćwicząc, chory może opóźnić zaniki mięśni związane z postępującą chorobą. Należy jednak kwestię zmiany sposobu odżywiania skonsultować z lekarzem prowadzącym, ponieważ duże ilości białka mogą być niewskazane u chorych cierpiących na dodatkowe schorzeniach, np. zaburzenia pracy nerek. Produktami wysokobiałkowymi są mięsa, ryby, jajka, nabiał, rośliny strączkowe. Chorzy mogą ponadto korzystać z gotowych suplementów diety, stosowanych przez sportowców w celu pobudzenia tworzenia tkanki mięśniowej w organizmie (np. L-karnityna).
Dieta chorego na SLA powinna być ponadto bogata w błonnik pokarmowy, czyli nieprzyswajalną przez organizm człowieka substancję występująca w roślinnych ścianach komórkowych. U chorego, który przestaje chodzić i większość czasu spędza w pozycji leżącej, zaburzony zostaje naturalny mechanizm trawienia, czego konsekwencją mogą być zaparcia. Błonnik pokarmowy, wspomagając naturalny proces trawienia i pasaż treści pokarmowej w układzie trawiennym, może skutecznie zapobiegać zaparciom. Warto więc zadbać, aby dieta chorego na SLA była bogata w błonnik, który znajdziemy w takich produktach jak warzywa, owoce, produkty zbożowe (otręby zbożowe, kasze, naturalne płatki zbożowe, musli, niełuskany ryż, pieczywo razowe i żytnie) oraz nasiona roślin strączkowych. Chory może również skorzystać z dostępnych w aptece suplementów diety zawierających błonnik. Sprzymierzeńcem w walce z zaparciami są ponadto naturalne kwasy organiczne, obecne w takich produktach jak kwaśne mleko, maślanka, jogurt, kefir, soki owocowe (zwłaszcza sok jabłkowy i winogronowy), owoce cytrusowe i suszone. Bardzo istotne jest zadbanie o odpowiednią ilość płynów w diecie – około 2 litrów wypijanych płynów dziennie zapewnia równowagę w organizmie i wpływa korzystnie na procesy trawienia. Chory na SLA powinien natomiast unikać produktów, które w nadmiarze mogą działać zapierająco, np. mięso, czekolada, pokarmy wysoko przetworzone, takie jak biały chleb, łuskany ryż, biała mąka oraz potrawy smażone. Niewskazane jest ponadto nadużywanie środków przeczyszczających (mogą, po początkowej poprawie, nasilać problem zaparć), a przedłużające się i uciążliwe zaparcia powinny być zawsze zgłaszane lekarzowi prowadzącemu.
Bardzo ważne jest zadbanie o dobrą jakość spożywanych pokarmów. Należy unikać pokarmów przetworzonych i tak zwanych gotowców – najzdrowsze i najkorzystniejsze dla chorego jest jedzenie jak najbardziej naturalne i pozbawione przemysłowych dodatków – konserwantów, barwników, sztucznych aromatów, polepszaczy. Warto samemu przygotowywać w domu jogurty owocowe, twarożki smakowe, mieszanki musli – mamy wówczas pewność nie tylko co do składu spożywanych produktów, ale przede wszystkim co do jakości poszczególnych składników. Warto zadbać, aby pokarmy podawane choremu, były dla niego smaczne i atrakcyjne – chory na SLA może stopniowo tracić apetyt i chęć jedzenia. Ładnie wyglądające, świeże i smakowicie pachnące posiłki mogą być dla chorego dobrą motywacją do jedzenia.
Zaburzenia odżywiania
Wraz z postępem choroby u chorego na SLA pojawiają się zaburzenia odżywiania. Wynikają one przede wszystkim z problemów z przełykaniem pokarmów, czyli z utrudnionym transportem pokarmu z jamy ustnej do przełyku. Coraz większym wyzwaniem staje się ponadto dla chorego przeżuwanie pokarmów, czyli wstępna obróbka pokarmu w jamie ustnej. Problemy te wynikają z postępującego zaniku mięśni szkieletowych, który dotyka niestety również mięśnie języka i gardła. Co więcej, osłabienie tych mięśni powoduje opadanie podniebienia miękkiego, które staje się dodatkową przeszkodą w transporcie pokarmu do przełyku.
Początkowo zaburzenia połykania mogą objawiać się krztuszeniem się chorego, najpierw w trakcie popijania, z czasem również podczas jedzenia. Chorzy, po posiłku, mogą narzekać na obecność przeszkody w gardle – jest to zazwyczaj resztka niepołkniętego w pełni jedzenia. Chorzy mogą kaszleć i krztusić się w trakcie jedzenia, czemu może towarzyszyć bardzo nieprzyjemne wyciekanie płynów przez nos. Jedzenie może sprawiać choremu coraz większą trudność, w wyniku czego posiłki będą się przedłużać i stawać się przyczyną lęków i obaw chorego. Wszystkie opisane problemy mogą zniechęcać chorego do jedzenia oraz znacząco zaburzać jego apetyt. Tymczasem, w przypadku chorych na SLA niezwykle istotne jest, aby posiłki zjadane były w całości, aby dieta chorego była zbilansowana ilościowo i jakościowo po to, aby organizm chorego miał siły stawiać czoła postępującej chorobie… W jaki więc sposób można pomóc choremu? Warto przestrzegać kilku wskazówek, które zawarte zostały w tabeli na końcu artykułu.
Jeśli chory ma kłopoty z połknięciem leków w formie tabletek, zaleca się lek rozkruszyć i podać z gęstym, nieklarownym płynem, np. gęstym sokiem (typu Kubuś) czy jogurtem.
Jeżeli problemy chorego z odżywianiem pogłębiają się, dochodzi do utraty masy ciała, a choremu zagraża niedożywienie, warto rozważyć wspomaganie odżywiania. Współczesna medycyna proponuje szereg rozwiązań przystosowanych do aktualnego stanu i potrzeb danego chorego. Metody te zostały szczegółowo omówione w kolejnym artykule. Niezwykle istotne natomiast jest, aby bacznie obserwować stan odżywienia chorego i odpowiednio wcześnie zaproponować choremu właściwą formę wspomagania odżywiania – na etapie, kiedy nie doszło do niedożywienia, spadku sił chorego, które przecież są mu tak niezwykle potrzebne każdego dnia do walki z chorobą.
Anna Schab
